Nuk është e lehtë të gjejmë “babain” e akullores. Disa e kërkojnë në Bibël ku shkruhet se Isaku i ofroi Abrahamit qumësht dhie të përzier me borë. Të tjerë ia veshin romakëve të lashtë që i hanin ëmbëlsirat e ftohta. Megjithatë duhen pritur vitet 500 për të folur për triumfin e këtij ushqimi të veçantë. Risia e shijshme i detyrohet arkitektit Bernardo Buontalenti. Një tjetër pasues i madh i akullores qe një njeri i nderuar, Francesco Procopio dei Coltelli që, kur u shpërngul në oborrin parizien të Mbretit Diell hapi të parin dyqan akulloreje të historisë që njihet ende sot me emrin Kafe Prokopi. Por historia moderne e këtij ushqimi joshës nis zyrtarisht kur italiani Filippo Lenzi, në fund të shekullit XVIII, hapi dyqanin e akulloreve në tokën amerikane. Akullorja e parë industriale me shkop, il Mottarello lindi në Itali në vitin 1948. Menjëherë më pas, në vitet 50, mbërrin kaushi i parë industrial Cornetto-ja mitike. Në vitet ’70 me përhapjen e frigoriferit shtëpiak u pagëzua kutia e formatit familjar, il Barattolino, për të mbërritur më pas te biskota e parë e famshme e shndërruar në akullore suksesi, dyngjyrëshja Ringo.

Në lidhje me fillesat ka konfuzion personazhesh, epokash dhe vendesh. Kush e ka shpikur akulloren kështu siç e njohim ne? Gjendemi në një “skenë” me aktorë të ndryshëm. Por le ta ngushtojmë rrethin te një treshe: Ruxheri e Buontalenti, të dy nga Firence dhe një siçilian Prokopi. Sigurisht e dimë që ftohja e substancave të ëmbla, e lëngjeve dhe frutave, është praktikuar që në antikitet nga popuj të ndryshëm sidomos ata të Azisë së Vogël. Mund të shkojmë te Isaku që i ofroi Abrahamit qumësht dhie të përzier me borë, siç raporton Bibla. Por, a qe Abrahami ai që përdori i pari akulloren? Mundet. Nga ana tjetër, disa interpretues të shkrimeve të vjetra, edhe pse me ndonjë rezervë, pohojnë se në Palestinë, gjatë korrjes së grurit, ofroheshin copa bore të cilat si në atë kohë dhe më pas, grumbulloheshin gjatë dimrit, ngjisheshin e ruheshin në ndërtesa të veçanta në mënyrë që të rezistonin deri në verë. Duket se e përdorte edhe Mbreti Solomon. Kur nuk binte borë njeriu arrinte t’a “fabrikonte” akullin. Kishte zbuluar sistemin e duhur: ngrohej uji dhe çohej në bodrume të thella shumë të ftohta ku avujt ngrinin mbi shkëmbinj. Në Lindje dhe Egjipt, faraonët u ofronin mysafirëve kupa argjendi të ndara përgjysëm, njërën plot me borë dhe tjetrën me lëng frutash. Në Romë është zbuluar receta e parë e një lloj akulloreje që menjëherë u bë shumë popullore.

Në Romë bora sillej nga Terminillo një mal 100 km larg dhe me anije nga Etna dhe Vezuvi. Akullorja nisi të përhapej nga Lindja, ndërsa ende nuk njihej në Europë. Arabët e sollën traditën në Siçili, me një produkt që quhej sorbeto që në variantin arabisht (që njihet edhe në shqip) është sherbet.

Pra, fillesat e saj kanë të bëjnë me borën e ëmbël. Në Venecia e solli Marco Polo bashkë me këshillat e reja për procesin e ngrirjes. E megjithatë përhapja e vërtetë e akullores në Europë nisi nga Sicilia, nga ku akullore-bërësit që e mësuan atë nga myslimanët dhe që e përsosën me shpikjet e tyre, filluan t’a çonin në Napoli pastaj në Firence, Milano, Venecia. Pastaj gjithnjë e më lart në Francë, Gjermani, Angli.

Por le të rrimë te shekulli XVI, Rilindja, ku jo vetëm gjenden emrat e mëdhenj por edhe historitë e tyre për t’u treguar.

Ruxheri: “Shija kurrë më parë e provuar”

Ruxheri ishte një tregtar shpendësh që gatuante në kohën e lirë. Në të vërtetë ai u shpërfill nga të gjithë kuzhinierët e tjerë që morën pjesë në një garë në oborrin e Mediçive, mes më të famshmëve të Toskanës me temën: "pjata më e veçantë që kemi parë ndonjëherë".

Ruxheri me shumë drojë dhe siklet kërkoi të merrte pjesë në garë. Kishte përgatitur një ëmbëlsirë të ngrirë. Me të fitoi komentin: "Nuk e kemi ngrënë kurrë një ëmbëlsirë kaq të shijshme". E kështu, fitues, ai u bë i famshëm në të gjithë krahinën dhe e kërkonin gjithandej.

Katerina e Mediçëve, kur u nis për t’u martuar me Henrikun, dukën e Orleansit dhe mbretin e ardhshëm të Francës, shprehu dëshirën për të marrë me vete, përveç kuzhinierëve dhe pasticierëve, të vetmin italian që, siç thoshte ajo, ishte në gjendje t’i nënshtronte francezët, të paktën në kuzhinë. Ruxheri, që shkonte gjithandej nëpër drekat e personazheve më të famshëm të kohës, u “mor” nga ushtarët e u fut në anije. Në Marsejë, në banketin e dasmës ai u tregoi francezëve akulloren e vet, recetën e “akullit të sheqerosur dhe aromatizuar”. Ishte viti 1533 dhe ai mori urdhër që ta çlironte fantazinë e tij në mënyrë që të habiste të ftuarit e banketit mbretëror. Kështu, me recetën e tij ende sekrete, ai filloi t’i jepte formë akullores dhe të krijonte monumente të vërteta në miniaturë. Katerina refuzoi çdo dhuratë dhe ofertë me para që u bë për Ruxherin, por atij fama ju bë ferr. E urrenin të gjithë kuzhinierët e kryeqytetit, e bojkotuan me të gjitha mënyrat dhe një natë e sulmuan, grabitën dhe rrahën. Pas kësaj, ai nuk mundej më ta përballonte këtë gjendje: E mbylli në një zarf recetën e shpikjes së tij dhe ia dorëzoi Katerinës bashkë me mesazhin: “me lejen tuaj po iki të merrem me pulat e mia, me shpresën që njerëzit të më lenë më në fund të qetë, të më harrojnë dhe të kënaqen vetëm duke shijuar akulloren time". Kuzhinierët dhe pastiçierët e Katerinës se Mediçëve patën kështu fatin që t’a përhapnin akulloren në të gjithë Francën.

Buontalenti: Arkitekti i akullores

Gjithnjë në Firenze, në vitet 500, Bernardo Buontalenti, arkitekt i famshëm, piktor dhe skulptor, që e kishte hobi kuzhinën, bëri akulloren e tij. Rasti ju krijua kur mori detyrën për të organizuar festa që lanë me gojë hapur italianë dhe të huaj. Natyrisht banketet patën një rol të rëndësishëm dhe Buontalenti paraqiti “ëmbëlsirat e ngrira përrallore", që lindën nga përpunimet personale dhe sigurisht superiore të akulloreve që njiheshin deri atëherë. Ishin me bazë frutash dhe patën një jehonë të jashtëzakonshme sa në një kohë të shkurtër u përhapën në të gjithë Europën dhe jo vetëm.

Prokopi i famshëm

Akullorja si "biznes" e ka zanafillën te Prokopi (Francesco Procopio dei Coltelli). Ai përdori një shpikje të gjyshit Françesko, një peshkatar i cili kohën e lirë ia kushtonte shpikjes së një makine për prodhimin e akullores. Një ditë prej ditësh ai ia arriti qëllimit, por meqë tashmë ishte shumë plak ia la trashëgim nipit. Prokopi, kohë më pas, i lodhur nga jeta prej peshkatari i ktheu sytë nga makina e vogël e nisi ta studionte. Bëri disa prova me të derisa më në fund vendosi të nisej në kërkim të aventurës.

Arriti - pas shumë dështimeve dhe përsosjeve të mëtejshme që i bëri makinerisë - deri në Paris. Duke zbuluar përdorimin e sheqerit në vend të mjaltit dhe përdorimin e kripës për t’a bërë akullin të qëndrojë më gjatë pa u shkrirë, bëri një kapërcim cilësor dhe u prit nga parizienët si një shpikës gjenial. Në vitin 1686 ai hapi lokalin me emrin "Café Procope". Pas pak kohësh, falë suksesit të jashtëzakonshëm ai u shpërngul në një mjedis të ri më të madh (në rrugën l'Ancienne Comédie), përballë "Comédie Française". Kjo "Café" ofronte: "akull të grirë", akullore me fruta të shijeve të ndryshme (kanellë, lëng limoni, portokall, luleshtrydhe). Luigji XIV i dha atij një "patentë mbretërore" që i siguronte ekskluzivitetin e këtyre lloj ëmbëlsirave. Prokopi u bë pika më e famshme e takimit francez. Volteri, Napoleoni, Balzaku, Viktor Hygoja shkonin në atë "Café" e cila ekziston ende sot, si një nga lavditë e Parisit.

Pra, përhapja në shkallë "industriale" e akullores në botë nis nga Siçilia. Në vitin 1750 një fisnik skocez, Patrick Brydone, shkruante: "Etna e furnizon me akull jo vetëm gjithë Siçilinë por edhe Maltën dhe pjesën më të madhe të Italisë, duke krijuar kështu një biznes të konsiderueshëm... deri edhe fshatarët shijojnë disa akullore të mira gjatë verës së nxehtë, dhe nuk ka pritje fisnikësh ku akullorja të mos ketë vend të dorës së parë. Po të mungojë bora, thonë siçilianët, është më e rëndë se sa po të mungojë gruri ose vera. Dhe dëgjohet të thuhet shpesh se pa borën e Etnës ishulli nuk do të ishte i banuar, duke arritur deri aty sa të thonë se nuk do të mund të bënin pa atë që në fakt është një luks.”